محمد محقق یکی از رهبران پرنفوذ جهادی در افغانستان است. در جهاد و مقاومت نقش داشته و در دولت چهارده سالۀ حامدکرزی، مدتی به حیث وزیر پلان کار کرده و سپس وکیل کابل در مجلس نمایندهگان شده است. محقق سالها در جبهۀ اپوزیسیون دولت حامد کرزی قرار داشت. در انتخابات ریاستجمهوری 2014 به معاونیت دوم داکتر عبدالله نامزد شد و رأی قابل توجهی را از آدرس هزارههای افغانستان به سود تیم خویش به دست آورد. او یکی از بانفوذترین چهرههای سیاسی افغانستان و از «بانکهای رأی» محسوب میشود. اکنون معاونیت دوم رییس اجرایی دولت افغانستان را بر عهده دارد. افغانستان.رو، برای بررسی صلح و جنگ افغانستان با او پرسوشنودی را انجام .داده است که در زیر میخوانید.
افغانستان.رو: سپاس آقای محقق از اینکه فرصت این پرسوشنود را در اختیار ما قرار دادید. هفده ماه پیش برای نخستینبار دولت وحدت ملی در افغانستان تشکیل شد. با تشکیل دولت تازه انتظار برده میشد که وضعیت بهبود یابد، اما برعکس اوضاع امنیتی و اقتصادی بحرانی شد. امروز ناامنی به شکل بیسابقهیی گسترش یافته است. به نظر شما چه عواملی باعث اینهمه نابسامانی در افغانستان شده است؟
م محقق: گسترش ناامنی تا اندازهیی یک امر طبیعی بود. پیش از تشکیل دولت وحدت ملی 140 هزار نیروی خارجی در کشور حضور داشتند و مسوولیت تأمین امنیت بر عهدۀ آنها بود. پس از تشکیل دولت وحدت ملی، پروسۀ خروج نیروهای خارجی تسریع یافت و اکنون ده هزار نیروی خارجی در افغانستان باقی مانده است. به یک بارهگی مسوولیت نیروهای خارجی بر دوش اردو و پولیس افغانستان که نیروی نوپا بود، افتید. 350 هزار نیروی امنیتی با توجه به گستردهگی جغرافیا و چهاردهه جنگی که در این کشور وجود داشت، کافی نیست. به همین دلیل، تاحدی ناامنی زیاد شد. اما با توجه به اینکه اردوی افغانستان تازه تشکیل و نوپا بود و به مرحلهیی از تجربه نرسیده بودند و همچنان نیروی هوایی نداشتیم، با همین وضعیت هم باید به نیروهای امنیتی حق داد و آنها را تقدیر کرد که در برابر تهاجم بیگانهها که از طرف جنوب و شرق کشور ما سرازیر میشوند، بازهم توانستند مناطقی را حفظ کنند. این موفقیت ما نشان داد که ما میتوانیم روی پای خود بیاستیم. نابسامانیهای اقتصادی هم به ناامنی بر میگردد. طبعاً در ناامنی زمینههای اقتصادی کم میشود و مردم نمیتوانند با دل جمع سرمایهگذاری کنند.
افغانستان.رو: با تشکیل دولت وحدت ملی، به یک بارهگی جنگ بهشمال منتقل شد. بخشهایی از شمال کشور هماکنون در کنترل مخالفان مسلح دولت است. شما به عنوان یک مقام بلندپایۀ دولت، دلیل انتقال جنگ را به شمال چی میدانید؟
م محقق: البته نمیتوانیم تعبیر کنیم که ناامنی از جنوب به شمال منتقل شد. چون جنوب همین اکنون به اندازۀ کافی ناامن است. یعنی از آنجا منتقل نشده، بلکه آنجا بحران سر جای خود است. امروز بیشترین خطر سقوط ولسوالیها را در هلمند و زابل در جنوب و در ننگرهار در شرق کشور داریم. ناامنی (از جنوب و شرق) به ساحات دیگر کشور گسترش یافته است.
دلیل گسترش ناامنی مراکز بزرگ تربیه تروریسم و انتحاریان است که در آن سوی سرحد (مناطق قبایلی پاکستان) فعال است. در این مراکز تنها افغانها نیستند، بل شمار زیادی از اتباع کشورهای آسیای مرکزی نیز تربیه و تعلیم داده میشوند.
هدف اکثریت این افراد رفتن به کشورهای آسیایمیانه است. بخش از این افراد که به اندازۀ کافی تجهیز و تربیه شدهاند، مأموریت دارند که حتی به قفقاز شمالی روسیه بروند. اینها از دو سه راه خود را به شمال افغانستان رساندند. از شرق از دانگام و نورستان به بدخشان میروند و همچنان از طریق هلمند و فراه و گلستان به طرف کوهستانات فاریاب و از ولسوالیهای غور خود را به سرپل میرسانند.
این گروهها موفق شدهاند در کوهستانات فاریاب، بدخشان، سرپل، بغلان و کندز پایگاه بسازند. هدف اینها انتقال ناامنی بهکشورهای آسیای میانه است و به همین دلیل تلاش میورزند به این کشورها عبور کنند. با توجه به اینکه شمار نیروهای امنیتی از پیش تعیینشده و سطح پولیس و اردوی افغانستان محدود است، این مسأله دست ما را برای دفاع بسته و دست دشمن را باز گذاشته است. دست آنها برسد تا یک میلیون نفر را هم مسلح میکنند و به جان مردم افغانستان میاندازند. اما سطح اکمالات ما محدود است. فلهذا آنها در شمال جای پای باز کردند- ولو اینکه نتوانند ولایات و ولسوالیها را اشغال کنند- هدف آنها تصاحب جغرافیا در کوهستانات است و شاید در بهار آینده برنامه داشته باشند که بهسوی آسیایمیانه عبور کنند.
افغانستان.رو: برخی مقامهای محلی در شمالشرق افغانستان مدعی هستند که نیروهای خارجی به این مناطق بیتوجه هستند. ناتو و امریکا به جنوب نیرو میفرستد و مواضع داعش را در شرق آماج قرار میدهند؛ اما بهرغم افزایش تهدیدها، توجه خاصی به شمال نداشتهاند. یعنی نگاهی دوگانه به جنگ افغانستان وجود دارد. باور شما چیست؟
م. محقق: در شمال هم موقعیکه کندز سقوط کرد، نیروهای هوایی امریکا به جنگ رفتند و همراه نیروهای ویژۀ ارتش افغانستان توانستند نقش خوبی در آزادسازی مرکز کندز از دست طالبان بازی کنند.
در همین روزها گفته میشود که به بغلان هم میروند و عملیات میکنند. این طور نیست که به شمال هیچ عمل نکنند. ولی واقعیت مسأله این است که به گستردهگی جنوب در شمال عمل نکردهاند. یا به دلیل جدی نگرفتن طالبان در سرپل و فاریاب و کندز و بدخشان و یا هم بهدلیل کمبود امکانات به شمال بیتوجه بودند.
افغانستان.رو: بسیاریها بهار پیشرو را خونین پیشبینی کرده و باور دارند که حملات طالبان و گروههای مخالف مسلح دولت افزایش مییابد. شما در این زمینه چه باوری دارید؟
م. محقق: من پیشتر هم هشدار داده بودم که در بهار آینده با جنگ سختی روبرو هستیم. مقامهای دیگر حکومتی هم چنین پیشبینییی داشتهاند. حتا وزیر دفاع امریکا هم به افزایش خشونت در فصل بهار هشدار داده است. اکنون هم باور دارم که نبردی سنگین در پیشروی ما قرار دارد.
افغانستان.رو: آمادهگی حکومت افغانستان به نبرد فصل بهار چیست؟
م. محقق: نیروهای امنیتی طبعاً در حال گرفتن آمادهگی هستند.
افغانستان.رو: یک نگرانی جدی گسترش حضور داعش در افغانستان است. این گروه مراکزی را در شرق کشور ایجاد کرده و در تلاش نفوذ به مناطق دیگر از جمله شمال افغانستان است. شما داعش را یک تهدید جدی در برابر کشور میبینید؟
م. محقق: داعش یک گروه خطرناک است. اگر این گروه در چند ماه آینده در سوریه و عراق سرکوب شود، باور دارم که در افغانستان ضعیف شده و حضورشان کاهش خواهد یافت. برای اینکه داعش خاستگاه افغانی ندارد و از بیرون افغانستان آمدهاند. طالبان هرچند در پاکستان شکل گرفتهاند، ولی نیروی آنان را عمدتاً اتباع افغانستان تشکیل میدهند. داعش پدیدۀ عربی است و از عراق و سوریه به این جا آمده و بالای مخالفان داخلی حکومتهای آسیایمیانه اثر گذاشته و آنان به این گروه پیوستهاند. مخالفان دولتهای آسیای میانه، از میان طالبان و داعش، داعش را انتخاب کردند. حرف تروریستان آسیایمیانه از زمان خلافت ملاعمر تا خلافت ملامنصور این است که اسلام از عربستان ظهور کرده و بهتر است ما با یک عرب باشیم تا یک پشتون. فلهذا طالب منحصرشده به افغانی. یعنی خلافت اسلامی و امارت مومنین به اینها نمیرسد. (به باور گروههای آسیای میانهیی) چون طالبها عرب و قریش نیستند، چانس رهبری مسلمین را ندارند.
در شمال افغانستان، داعش تنها در «فلول اشکمش» بیرق خود را بلند کرد. در دیگر مناطق هنوزهم به گونۀ پنهانی فعال هستند. داعش چانس بیشتر در آسیای میانه دارد. در افغانستان، پشتونها داعش را قبول ندارند، هزارهها که نه طالب را میخواهند و نه داعش را. ازبیکها و تاجیکهای افغانستان هم نمیخواهند که یک بیگانه بیاید و بالای آنها مسلط شود.
افغانستان.رو: شما اشاره داشتید که داعش پدیدۀ خارجی است. آیا دستهایی برای واردکردن داعش به افغانستان کار میکنند؟
م. محقق: طبعاً. داعش خاستگاه خارجی دارد و تربیتکنندهگان و تمویل کنندهگان آنها هم خارجی هستند. من نامهای کشورهایی را که در پشت داعش هستند، نمیگیرم. پشتیبان مالی آنها منابع نفتی و حکومتهای تکفیری است.
افغانستان.رو: همزمان با گسترش نا امنی، بحث مذاکرات صلح دنبال میشود. سه دوره مذاکره میان کشورهای امریکا، پاکستان، افغانستان و چین در کابل و اسلام آباد برگزار گردید و قرار است زمینۀ گفتوگوهای رو در رو میان حکومت افغانستان و طالبان فراهم شود. این مذاکرات نتیجهبخش خواهد بود؟
م. محقق: مذاکرات صلح را دنبال میکنیم و با احتیاط پیش میرویم. اما من زیاد به این مذاکرات باور ندارم. این مذاکرات یا برای سرگرمی است و یاهم برای کوتاهکردن زبان دنیا که بعد بگویند مذاکره کردیم، اما نتیجه نداد. به زودیها این مذاکرات به صلح منجر نخواهد شد و جلو جنگ بهار را نخواهد گرفت. اما در درازمدت امکان دارد که مفید واقع شود.
افغانستان.رو: مذاکرات صلح با توجه به چنددستهگی در صفوف طالبان پیچیده شده است. آیا کشورهای امریکا، چین و پاکستان قادر خواهند شد این گروه را به پای میز مذاکره بکشانند؟
م. محقق: من معتقدم که پاکستان بر این گروه مؤثر است. چون آب، نان و جای را این کشور به طالبان میدهد. اما پاکستانیها در مذاکرات چهارجانبه گفتهاند که نمیتوانند همۀ طالبها را پای میز مذاکره بکشانند. اگر این کشورها (امریکا، پاکستان و چین) دست طالبان را از جنگ بگیرند، همه آنها را متهم خواهند کرد که طالب آلۀ دست شما بوده است. هرچند حالا هم میگویند که طالبان قطر، امریکایی هستند. برخی ادعاهای دیگری هم وجود دارد که گروهی از طالبان را دولت افغانستان حمایت میکند، اما این یک ادعا است. به هر حال، کشورهای زیادی بر طالبان تأثیر دارند. اما رهبری طالبان بارها گفتهاند که ما صلحی نداریم و بر جنگ ادامه میدهیم.
افغانستان.رو: رییسجمهور پیشین افغانستان گفته که باید در مذاکرات صلح کشورهای هند، روسیه و ایران سهیم ساخته شوند. این کشورها میتوانند در این پروسه مفید و مؤثر واقع شوند؟
م. محقق: من حرف حامد کرزی را نشنیدهام. اما خود باور دارم به خاطر اینکه یک سوءتفاهمی به وجود نیاید و موضع دنیا در قبال طالبان تقسیم نشود که یک تعدادی اینها را تروریست بدانند و تعدادی ندانند و یک تعداد با این گروه بجنگند و شماری دیگر نجنگند و حتا حمایت کنند؛ پیشنهاد کردم که در مذاکرات باید کشورهای روسیه، ایران و هند شریک ساخته شوند. این کشورها هم حق دارند بفهمند که قضیه به کدام طرف میرود. اگر اینها از مذاکرات کنار گذاشته شوند، ممکن دچار سوءتفاهم گردند و مشکوک شوند که در این پروسه چه میگذرد.
ما میخواهیم دنیا در برابر پدیدۀ تروریسم موضع واحد داشته باشد. چون تروریسم دشمن بشریت است. اگر عدهیی میپندارند که میشود با طالبان گزاره کرد و طالب خوب است، فکر میکنم دچار اشتباه هستند.
افغانستان.رو: چرا کشورهای قدرتمند منظقه به این مذاکرات دعوت نشدند؟
م. محقق: من دلیل این موضوع را نمیفهمم. اما صدای خود را به خاطر وطنمان بلند میکنم که مبادا این کشور بار دیگر به دلیل تقسیمشدن موضع جهان بر سر مذاکرات به پایگاه امن تروریستان مبدل شود. دنیا باید وحدت خود را در برابر تروریسم حفظ کند. من معتقد هستم که این سه کشور بزرگ منطقه باید در این پروسه شریک ساخته شوند؛ چون آنها در این پروسه منافعی دارند. اگر طالبان در این منطقه مسلط شوند یک نوع معادله به وجود می آید و اگر نشوند، قسم دیگری. پس دلیلی نداریم که آنها را از این معادلات کنار بگذاریم.
افغانستان.رو: جناب آقای محقق، باور شما چیست، سازمانهای منطقهیی از جمله شانگهای میتوانند در حل و فصل بحران افغانستان مؤثر واقع شوند؟
م. محقق: طبعاً اعضای تشکیلدهندۀ این سازمانها میتوانند در این پروسه کمک کنند.
افغانستان.رو: چه تماسها و همکاریهایی حکومت افغانستان با این سازمانها در زمینۀ صلح داشته است؟
م. محقق: از جزییات این تماسها من مطلع نیستم. اما وقتی نشست چهارجانبه مطرح گردید، نخست این سوال برای من پیش شد که چرا نشست چهارجانبه؟ چرا 6+1 نی؟
افغانستان.رو: حکومت افغانستان در زمینۀ مذاکرات صلح و نحوۀ آن یکپارچه است و یا اختلافاتی وجود دارد و دیدگاهای متضادی مطرح است؟
م. محقق: موضع افغانستان در این مذاکرات یکی است. من موضع مخالفی را نشنیدهام.
افغانستان.رو: رییس جمهور افغانستان در کنفرانس مونیخ سخنرانی بیستوچنددقیقهیی داشت و از طالبان که عمدهترین دشمن دولت هستند، نامی نبرد و چندباری از داعش و طالبان پاکستانی یاد کرد. عدهیی پس از این سخنرانی گفتند که اشرف غنی از جنایات طالبان چشمپوشی میکند. شما چه باوری در این زمینه دارید؟
م. محقق: از حرف تا عمل تفاوت است. طالبان مشکل جدی دولت افغانستان هستند.
افغانستان.رو: در نحوۀ برخورد حکومت نسبت به طالبان و داعش تفاوتی است؟
م. محقق: یک سری تفاوتهای ایدیولوژیک وجود دارد. طالبان بیشتر حنفی هستند.
افغانستان.رو: منظور من از موضع حکومت افغانستان نسبت به طالبان و داعش که هر دو با نیروهای امنیتی در جنگ قرار دارند، بود؟
م. محقق: دولت افغانستان با هر دو گروه میجنگد. اما ماهیت این دو گروه به لحاظ ایدیولوژیک متفاوت است. داعشیها به غیر خودشان همۀ مذاهب را کافر میدانند. اما طالبان این طور نیستند. طالبان افراطی و آدمکش هستند، از اصول اسلام تخطی میکنند؛ اما همانند داعش تفکر تکفیری ندارند.
افغانستان.رو: نیروهای خارجی چنانیکه مواضع داعش را در جنوب و شرق افغانستان بمباران کرده و نابود میکنند، در برابر طالبان از سرعت عمل کار نمیگیرند. آقای کرزی پیشتر گفته بود که امریکاییها دیگر طالبان را دشمن نمیدانند. شما چه فکر میکنید؟
م. محقق: امریکاییها هنگام خروج از افغانستان اعلام کردند که ما دیگر طالبان را دشمن نمیدانیم. اما من فکر میکنم تا زمانی طالبان دشمن امریکاییها نیستند که بر مراکز دولتی و پایگاههای آنها حمله نکنند. اگر حمله کردند، آنها هم واکنش نشان میدهند. راستی هم تفاوتهایی در برخورد امریکاییها نسبت به داعش و طالبان دیده میشود.
افغانستان.رو: چرا طالبان را هدف قرار نمیدهند؟
م. محقق: دلیل این موضوع را من نمیدانم.
افغانستان.رو: سپاس آقای محقق.
م. محقق: سپاس از شما.