بعد از بازدید های صدراعظمان روسیه و پاکستان از تاشکند ، که در اواسط ماه مارچ صورت گرفتند، مبصرین در باره تغیر مشی همکاری با روسیه ازبکستان صحبت نمودند. این بازدیدها یکی پی دیگری بعمل امدند و از ناظران پوشیده نماند ، که مطبوعات محلی با چه شور شوق اقامت شوکت عزیز صدراعظم پاکستان را تنویر میکرد ، در حال ، که وسایل اطلاعات جمعی به بازدید هیات روسیه به رهبری میخائیل فرادکوف توجه کمتری مبذول داشتند. یکی از نشریه های انترنیتی ازبکستان حتی نتیجه گیری نمود ، که " تاشکند سمت گیری سیاسی را به نفع همکاری با برادران دینی خود تغیر میدهد".

این گفته با در نظرداشت این نقطه ، که ازبکستان تقریبآ با همه کشور های اسلامی روابط سرد حفظ مینماید، نتیجه گیری غیر مترقبه به نظر میرسد. زمانه های وجود داشت ، که علیه پاکستان نیز اتهامات ترویج افراطیت اسلامی و تشویق خشونت ها در ازبکستان وارد میشد. منجمله ، در ماه فبروری سا ل 1997 وزیر خارجه عبدالعزیز کاملوف اعلام داشته بود ، که در حدود 400 تبعه ازبکستان و تاجکستان در کمپ های واقع در خاک پاکستان تعلیم دیده اند. اتهامات مشابه بعد ها ، زمانیکه جنبش اسلامی ازبکستان ، که از طرف رژیم طالبان حمایت میشد ، تلاش مداخله در دره فرغانه را به عمل اورد ،به گوش رسیدند.

روابط بین دو کشور عملآ تا زمان به حالت تعلیق دراورده شدند ، تا اسلام اباد ، با استفاده از روابط خود با رهبری جنبش طالبان ، در سا ل 2000 یک سلسله مشوره های ازبکستان – افغانستان را ، که بعد از ملاقات عبدالعزیز کاملوف وزیر خارجه ازبکستان با نماینده جنبش طالبان مولوی وکیل احمد متوکل اغاز گردید ، سازماندهی نمود.

این اقدام واقعآ انقلابی برای سیاست خارجی ازبکستان از ضرورت حاد ان وقت ناشی میشد. از سواحل افغانی امو دریا اعلامیه های جنگجویانه افراد مسلح ازبکستان راجع به اماده گی برای مداخله مجدد در منطقه دره فرغانه به گوش میرسیدند. عملیات قبلی در باتکینت قرغزستان ( تابستان سا ل 1999) ضعف اماده گی قطعات اردوی منظم ازبکستان و همچنان تجهیز انها با وسایل مدرن پیشبرد جنگ در شرایط کوهستانی را نشان داد. بعد از ان تاشکند به عجله توانست با مسکو در خزان سا ل 1999 موافقت نامه همکاری نظامی – تخنیکی را امضاء نماید. ولی این کار کمتر چیزی را تغیر داد: به خاطریکه ، صادرات تخنیک وتسلیحات به ازبکستان از طرف نظامیان روسیه با موانع روبرومیشدند.

ابتکارات صلح امیز ، منجمله ، دعوت کنفرانس بین المللی با شرکت جناح های متخاصم افغان نیز موفقیت های در بر نداشتند. در نتیجه رئیس جمهور اسلام کریموف اعلامیه برناموی را صادر نمود: " ما شاید جنبش طالبان را دوست نداشته باشیم ، ولی این قوت است ، که نمیتوان ان را نادیده گرفت. ما با افغانستان به رویارویی ضرورت نداریم."

برای تاشکند خانه جنگی افغانستان ، مانند روابط با پاکستان ، در گره واحد با مساله جنبش اسلامی ازبکستان مربوط ثابت گردیدند. حل روابط با دو کشور به معنی تضعیف افراد مسلح جنبش اسلامی بود. تاشکند در سا ل 2001 به عقد موافقت نامه با اسلام اباد در باره مبارزه مشترک با تروریزم و قرار داد راجع به استردا دست یافت ، که یک نوع تضمین درین باره به حساب امد ، که افراد مسلح جنبش اسلامی ازبکستان در اینده از حمایت پاکستان برخوردار نخواهند شد. این دو سند به برقرای روابط کامل منجر گردیدند.

بعدآ بازدید های رسمی متقابل رهبران دو کشور صورت گرفتند. بازدید فعلی صدراعظم پاکستان را میتوان ادامه همان دیالوگ اغاز شده 15 سا ل قبل دانست. در سا ل 1992 نواز شریف صدراعظم پاکستان، ضمن اشاره به این ، که اوضاع در افغانستان شرایط مساعد را ایجاد میکند ، کشور های منطقه – ایران ، ترکیه ، افغانستان و جمهوری های اسیای مرکزی را به متحد شدن در یک بلاک جهت تحقق پروژه های اقتصادی دعوت نمود. پاکستان به پخته برای صنایع نساجی خود و منابع انرژی ، کشور های اسیای مرکزی ، به شمول ازبکستان به راه یافتن به بحر هند جهت انتقال کالای خود نیاز دارند. تقریبآ همین فهرست را اخیرآ شوکت عزیز به تاشکند اورده بود و اعلام داشته ، که کشورش به خریداری گاز و انرژِی برق برای اقتصاد در حال انکشاف سریع علاقمند میباشد. و ازبکستان میتواند از بندر در حال اعمارگوادر برای صدور کالای خود به بازار جهانی استفاده کرده کند.

طوریکه دیده میشود ، هیچگونه نشانه های همبستگی اسلامی مشاهده نمی گردد. سیاست خارجی ازبکستان ، مانند سیاست کشور های همجوار در منطقه ، که انها نیز جهت گشودن راه به سوی جنوب تلاش میورزند ،خصوصیت کاملآ پرگماتیک دارد .در ماه می سا ل 2006 در اسلام اباد تاجکستان و قرغزستان علاقمندی شان را جهت صدور انرژی به پاکستان از طریق خاک افغانستان تائید کردند. این پروژه به نام CACA-1000 مسمی گردیده است.

این مساله جدا است ، که این پلان ها تا چه حد بر روابط همسایه شمالی تاثیر خواهند کرد؟ ایا واقعآ هم تغیر سمت گیری در سیاست خارجی ازبکستان رخ میدهد؟

تمدید دهلیز های ترانسپورتی تا بحیره های جنوبی ، مانند صدور مواد هایدرو کاربنی و انرژی برق از اسیای مرکزی، فقط بعد از حل یک سلسله مسایل ممکن میگردد ، که عمده ترین انها اوضاع در افغانستان محسوب میشود. از قرار معلوم ، تا برقرای صلح پایدار درین کشور فاصله زیادی در پیشرو قرار دارد ، که بنا بران میتوان گفت ، که اکثریت پروژه های بلند پروازانه فعلآ در روی کاغذ باقی خواهند ماند. در عین حال سمت گیری به شمال برای ازبکستان – نه تنها روابط با روسیه می باشد ، که، البته، درصورت ، که بخواهد میتواند بران تجدید نظر نماید. این جهت ، منجمله ،در خود همگرایی منطقوی در چارچوب جامعه اقتصادی ایورازیس ، سازمان همکاری شانگهای و سازمان قرارداد امنیت دسته جمعی را شامل میگردد ، که در انها روسیه نقش کلیدی را بازی میکند. و این پروژه ها بنا بر یک سلسله علل برای اسیای مرکزی به استثنای ترکمنستان ، که در سازمان های ذکر شده شامل نمی باشد ، بدیل ندارند. ولی این به معنی امتناع از جستجوی همکاران دیگر نمی باشد.

درینجا یاداوری این نقطه را به جا می دانم ، که کشور های منطقه به جهت گیری مختلف البعدی در سیاست خارجی گذار مینمایند. مثال ان قزاقستان می باشد ، که در غرب نمونه انکشاف دموکراتیک نامیده شده ، ولی در عین حال روابط اتحادی و نام شریک در ساحه بعد شوروی را با روسیه حفظ نموده است ، که برای همسایه گان خود به وضاحت برتری این مشی را نشان میدهد.تنوع روابط به عکس العمل عینی در برابرچلنج های خارجی مبدل گردیده ، که عمده ترین انها – رقابت بازیگران بزرگ در منطقه می باشد. بر روسیه و امریکا ، که از سال های 90 قرن گذشته به خاطر سلطه در اسیای مرکزی رقابت مکردند ، حالا چین و اتحادیه اروپایی نیز افزوده شده اند. اتحادیه اروپایی با پروژه های تمدید خطوط لوله جدید انتقال نفت و گاز در انسوی خاک روسیه به منطقه می اید. باید گفت ، که تنوع پیشنهادی جهات ترانزیت نفت و گاز با منافع تولید کننده گان ، مانند قزاقستان ، ترکمنستان و ازبکستان کاملآ مطابقت دارد ، که نمی خواهند همه تخم ها را در یک توکری جابجا نمایند و به عباره دیگر به خریدار – انحصاری وابسته باشند.حلقات حاکم منطقه ، با استفاده از تضاد های منافع دول بزرگ ، ساحه را برای مانور خود وسیع مسازند.پرابلم درینجاست ، تا بتوان توازن را بقرار ساخت ، که در قدم اول به نفع خود مقامات حاکم میباشد و تا حدی بتواند بازیگران بزرگ را اقناع سازد. کشور های منطقه تا هنوز این هنر را فرا نه گرفته و باید ان را فراگیرند.

در وضع رقابت به خاطر نفوذ در منطقه اسیای مرکزی مقامات حاکم محلی ، طبعآ ، سرکش میگردند. از همینرو نباید تعجب کرد ، که هیات میخائیل فرادکوف صدراعظم روسیه در تاشکند به اعتراضات شرکا مواجه گردیده است سه سا ل قبل همین کمپنی های "گاز پروم" و "لوک اویل" در ترکیب هیات وسیع روسیه جهت امضای موافقت نامه همکاری امده بودند واز انها به گرمی با طبل و سرنا وکلمات پرطمتراق به ادرس متحد ستراتیژیک استقبال بعمل امده بود. ولی حالا ، زمانیکه ، طرفین مصروف امور روزمره می باشند ، این کار چه ضرور است؟

ferghana.ru