اشاره: زنان در اداره‌های افغانستان با چالش‌ها و ناهنجاری‌های گسترده‎یی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. تبعیض جنسیتی، آزار و اذیت جنسی، فرهنگ و سنت حاکم، نابرابری‌های شدید اجتماعی و جنگ و خشونت طولانی، دست به دست هم داده و از حضور زنان در عرصۀ عمومی جلوگیری کرده است.

اخیراً  گزارش‌هایی به‌‌نشر رسید که زنانِ شهدای نیروهای امنیتی، در دهلیزهای اداره‌های افغانستان با خشونت‌ و آزار و اذیت جنسی روبرو هستند. این گزارش‌ها، خشم عمومی را نسبت به مأموران نهادهای مسوول بر انگیخت. به دلیل چنین اطلاعاتی، کمتر خانواده‌هایی حاضر می‌شوند دختران و زنان‎شان را به کار در اداره‌ها اجازه بدهند.    

اما روز شنبه (28 عقرب) زنان روی دیگر جامعۀ افغانستان را به رخ کشیدند. در کمال ناباوری نهادهای مدنی، سیاسی و فرهنگی، زنان در شماری از ولایت‌های افغانستان در رهبری شوراهای ولایتی قرار گرفتند. رهبری شورای ولایتی میدان وردک که یک جامعۀ به شدت سنتی و مردسالار است، به دست زنان افتید. در برخی ولایت دیگر نیز زنان پیش قدم گردیدند. پیش از این، از شماری از ولایات افغانستان، تنها زنان توانسته بودند که به پارلمان این کشور راه یابند. اکنون دو نماینده از سهم ولایت نیمروز در غرب افغانستان زنان هستند.

در پیوند به چالش‌ها، موفقیت‎‌ها و آیندۀ زنان در ادارۀ محلی افغانستان، مصاحبه‌یی را با خانم منیره یوسف زاده، سخنگوی ادارۀ مستقل ارگان‌های محل و یکی از زنان فعال مدنی- سیاسی انجام داده‌ایم. خانم یوسف زاده از برنامه‌هایی سخن می‌زند  که به گفتۀ او در نتیجۀ اجرایی‌شدن آنها حضور زنان در اداره‎ها افزایش خواهد یافت. شرح مصاحبۀ خبرنگار فارسی.رو را با خانم یوسف زاده در زیر می‌خوانید.

فارسی.رو: به تازه‌گی انتخابات گزینش هیأت اداری شوراهای ولایتی افغانستان برگزار شده است. بر اساس گزارش‌ها، در نتیجۀ این انتخابات حضور زنان در رهبری شوراهای ولایتی افزایش یافته است. شما به این تغییرات چگونه می‌بینید؟

از حضور ۱۲ زن در رهبری شوراهای ولایتی ولایات افغانستان خرسند هستیم و این پیروزی را خجسته باد می‌گوییم.

حضور سه زن در رأس شورای ولایتی میدان وردک و دایکندی و حضور سه خانم در معاونیت شورای ولایتی تخار، پکتیا و میدان‌وردک نشان‌دهندۀ بیداری اجتماعی مردم و در عین حال اعتماد و باورمندی وکلای شوراهای ولایتی به مدیریت خانم‌ها می‌باشد.

این تحول، در کنار این‌که یک فرصت و زمینه برای خانم‌ها است تا مدیریت و توانایی‌های خودشان را به نمایش بگذارند، در عین حال یک آزمون هم است. اگر آن‌ها بتوانند خوب بدرخشند و کارهای قابل توجهی را انجام بدهند، در حقیقت راه را برای سایر خانم‌ها باز می‌کنند که آن‌ها هم بتوانند در سطح مدیریتی و رهبری حضور پیدا کنند. ناکامی این خانم‌ها در نهادهای محلی، در واقع به معنای ناکامی تمام زن‌هایی است که خواب‌ها و آرزوهای بلند و طولانی برای مشارکت سیاسی‌شان دارند. بنابراین، ادارۀ ارگان‌های محلی به خاطر این‌که خانم‌ها بتوانند جایگاه مدیریتی را کسب  کنند، برنامه‌های آموزشی را روی دست دارد تا خانم‌ها بتوانند جایگاه و نقش واقعی خویش را در سطح محلات به درستی ایفا نمایند.

فارسی.رو: در حال حاضر میزان حضور خانم‌ها در شورای‌های ولایتی به چه پیمانه است؟

در برخی از ولایت‌هایی که سطح نا امنی بسیار بالاست، خانم‌ها توانسته‌اند در رهبری شورای‌های ولایتی قرار گیرند. در مجموع 12 نفر از خانم‌ها در سطح رهبری آمده اند.

بر اساس قانون، خانم‌ها سهم 25 درصدی در شوراهای ولایتی دارند. در روزهای پسین دربارۀ حضور خانم‎ها در شوراهای ولایتی و نهادهای محلی، بحث‌هایی صورت گرفت. تعدادی از فعالین مدنی، سیاسی و اجتماعی و حقوق زنان به این باور بودند که حضور زنان در نهادهای محلی و شوراهای ولایتی سمبولیک است. در میان اعضای شورای ولایتی- چه مردان و چه زنان- اشخاصی را داریم که متعهدانه به سمت‌شان نگاه می‌کنند. اما کسانی را هم داریم که تنها حضور فیزیکی دارند. با آن‌که میزان حضور زنان نسبت به مردان در شورای ولایتی اندک است، اما آن‌ها توانسته‌اند، خوب‌تر بدرخشند. در گذشته خانم‌هایی را در ولایت‌های نا امن مثل کندهار، ننگرهار و زابل داشتیم که توانستند کارهای قابل توجهی را انجام بدهند. اما متأسفانه چون جامعۀ ما سنتی است، بیشتر مردم اقدامات و کارهای خانم‌هایی را که در سطح مدیریتی قرار می‎گیرند، مورد انتقاد قرار می‌دهند و با ذره‎بین به کارهای آن‌ها نگاه می‌کنند. متأسفانه مردم کمتر به کارکردهای مثبت اعضای شورای ولایتی ولایات توجه می‌کنند. مورد توجه‌بودن عملکرد زنان، هم پیامدهای مثبت دارد و هم منفی. جنبۀ مثبت این است که کارهای شایستۀ آنها بازتاب می‌یابد و مورد توجه قرار می‌گیرد. مؤثریت آن‌ها تثبیت می‌شود. اما کارهای منفی سبب می‌شود که باورمندی به کار اعضای زن شورای ولایتی کم شود. چنانچه دو سه مورد داشتیم که تأثیر منفی بر کارایی زنان نهادهای محلی برجا گذاشت. از جمله اقدام یکی از وکلای شورای ولایتی تخار که باعث انتقادهای زیادی بر زنان گردید. امیدواریم که زنان در نهادهای محلی با موثریت و کارایی، راه را برای سایر زن‌ها هموار سازند. 

فارسی.رو: بر بنیاد استراتژی انکشاف ملی افغانستان، می‌باید حضور زنان در اداره‌های افغانستان تا مرز 30 درصد می‌رسید. اما ظاهراً حکومت افغانستان به این امر موفق نگردیده است. اکنون حضور زنان در اداره‌های افغانستان به چه پیمانه است؟

 متأسفانه ما نتوانستیم فیصدی‌یی را که به زنان افغانستان تعهد کرده بودیم، عملی سازیم. محقق نگشتن این هدف، دلایل متعدد داشت. یکی از دلایل عمده و تأثیرگذار بحث سنت و فرهنگ حاکم در جامعۀ افغانستان است. در ولایت‌های دایکندی و غور والی‌های زن داشتیم. اما متأسفانه از سوی مردم پذیرفته نشدند. در چند ولایت خانم‌هایی هستند که در مقام ریاست کار می‌کنند. اما کمتر به آنان صلاحیت داده می‌شود. در کنار هنجارهای اجتماعی و فرهنگی، نا امنی بزرگترین چالش در برابر کارکنان زن در اداره‌ها و حضور و کمیت آن‌هاست. در کنار این، خانم‌هایی که توانایی و تخصص دارند، کمتر تمایل به کار در اداره‌های دولتی دارند. آنها تلاش می‌ورزند که در انجوها و نهادهای خصوصی داخلی و خارجی با معاش بلند به کار گماریده شوند و در ولایات امن به کار بپردازند. هنوز حکومت‌داری محلی در افغانستان با چالش‌های متعددی دست و پنجه نرم می‌کند که یکی از این چالش‌ها سنتی بودن نهادهاست و ما تا مدرن‌شدن اداره‌ها راه طولانی را باید بپیماییم.

از عمده‌ترین مشکلات زنان بحث سواد است. متأسفانه سطح بالایی بی‌سوادی در بین زنان دیده می‌شود.

فارسی.رو: اکنون، زنان در نهادهای دولتی افغانستان با چه چالش‌ها و مشکلاتی دست وپنجه نرم می‌کنند؟ آیا بسترهای کاری و شغلی برای زنان در اداره‌ها فراهم گردیده است؟

اگر به نمونۀ اخیر اشاره کنیم، سه زن در رهبری شورای ولایتی میدان وردک قرار گرفتند و مایۀ خرسندی و شادی مردم گردیدند. مردم در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به‎گونۀ وسیع از این اقدام استقبال کردند. واکنش‎های ابتدایی مردم مثبت و امیدوارکننده است. این نشان می‌دهد که اداره‌ها پذیرای رهبری  زن‌ها است. ولایت میدان وردک از ولایتی است که در گذشته کمتر شاهد حضور زنان در رهبری‌اش بوده است.

اما دربارۀ چالش‌ها، بزرگترین چالش، تبعیض جنسیتیِ ساختاری در اداره‌هاست. یکی از مشکلات دیگر، حضور برخی زن‌های ناتوان در اداره‌هاست که صرف به خاطر ترحم به آن‌ها پست و مقام داده‌اند. حضور زنان ضعیف در اداره‌ها از یک سو باعث فرصت‌سوزی برای سایر زن‌ها شده و از سوی دیگر، اعتبار و جایگاه آنان را صدمه زده است.  متأسفانه در شانزده سال گذشته در اداره‌ها یک نوع زن زدایی شده است.

متأسفانه آزار و اذیب وجود دارد؛ اما بیشتر در سطح پایین. خانم‌هایی‌که رهبری اداره‌ها قرار دارند، از این آزار و اذیت‌ها در امان هستند.

بالاخره طبیعی است که در یک جامعۀ با اکثریت بی‌سواد و سطح فرهنگ پایین، زنان چالش‌های متعدد دارند و این ادارۀ دولتی و کوچه و خیابان را نمی‌شناسد.

فارسی.رو،خانم یوسف‌زاده، آماری از حضور زنان در اداره‌های دولتی افغانستان به ویژه اداره‌های خدمات ملکی وجود دارد؟

دربارۀ حضور زنان در مجموع اداره‌های افغانستان اطلاعی ندارم. اما در اداره‌های محلی حضور زنان 16 درصد است.

فارسی.رو: چه برنامه‎یی برای افزایش حضور زنان در اداره‌های محلی وجود دارد؟

تعهد ادارۀ مستقل ارگان‌های محلی این است که شمار زیادی از خانم‌ها را وارد ساختار اداره‌های محلی بسازد. به عنوان شهردار، ولسوال، معاون شهردار، معاون ولایت و.... در همین راستا، به تازه‌گی معاون ولایت هرات را معرفی کردیم. همچنان، کارشناسان جندر را در دفاتر والی‌ها ایجاد کردیم تا ساختار مردانۀ اکثر ولایت‌ها به خصوص ولایت‌های جنوبی و نا امن را بشکنیم.

به خاطر مصونیت روانی به خانم‌ها، برخی رهنمودها را آماده کرده‌ایم که بر اساس همان رهنمودها کسانی‌که امنیت روانی خانم‌ها را در اداره‌های محلی مختل می‎سازند و یا با آنها صدمه می‌رسانند، با آنان برخورد قانونی و جدی صورت می‌گیرد. در حقیقت ما آمادۀ پذیرای حضور زن‌ها هستیم. برای زنان تبعیض مثبت قایل هستیم  تا شایسته‌ترین‌های آنان وارد اداره شوند. اما هیچگاهی هیچ پستی را به زنان به خاطر ترحم نخواهیم داد. اما می‌خواهیم سمت‌هایی را که حق شان است، به آنها واگذار کنیم.

در جامعه‌یی که حضور زن‌ها در عرصۀ عمومی کم است، هیچ گاه آن جامعه نمی‌تواند به عدالت، دموکراسی، تساوی جنسیتی، برابری و حقوق شهروندی دست یابد و یا در این زمینه‌ها صحبت کند.

فارسی.رو: نقش و تأثیر حضور زنان در رهبری اداره‌های محلی چگونه است؟

در حال حاضر دو ولسوال زن داریم. دو رییس زن داریم. تجربۀ حضور زنان در رهبری نهادهای محلی، رضایت‌بخش بوده است. حبیبه سرابی اولین والی زن تاریخ افغانستان بود. او چنان‌که در ولایت بامیان خوش درخشید، پس از ولایت نیز به مدارج بالایی از رشد سیاسی رسید. اما در ولایات غور و دایکندی که دو والی زن داشتیم، تجربۀ موفقی نبود. متأسفانه ساختار سیاسی- اجتماعی غور نتوانست همکاری لازم را به آن دو خانم داشته باشد.

اما یکی از ولسوالان زن، با آنکه در یک ولسوالی نا امن به کار می‌پردازد، توانسته مدیریت خوب و قابل قبولی را به نمایش بگذارد و امنیت را در منطقه تأمین نماید. باورمندی در رهبری حکومت دربارۀ حضور زنان در رهبری اداره‌ها افزایش یافته است.

فارسی.رو: در روزهای پسین، اطلاعاتی وجود دارد که شماری از والی‌ها تغییر و تبدیل خواهند شد. والیان کدام ولایت‌ها تغییر خواهند کرد؟

هیچ پستی، به هیچ کس دایمی نیست. تغییر و تبدیل در اداره یک امر عادی و یک اصل است. هنوز تصمیم نهایی دربارۀ تغییرات در سطح رهبری ولایت‌ها گرفته نشده است.