نامزد انتخابات ریاستجمهوری افغانستان: توافق امریکا و طالبان، به معنای ختم جنگ نیست /26.2.2019
اشاره: فرامرز تمنا از جملۀ 18 نامزد انتخابات ریاستاستجمهوری افغانستان است. او پیشتر ریاست مرکز مطالعات استراتژیک وزارت خارجۀ افغانستان را بر عهده داشت و از پژوهشگران برجستۀ روابط بین الملل محسوب میشود. دکتر تمنا در مصاحبۀ ویژه با افغانستان.رو، به پرسشهای ما دربارۀ انتخابات ریاستجمهوری، مذاکرات صلح، روابط منطقهای و لویه جرگۀ سنتی پاسخ داده است.
جناب دکتر تمنا، سپاس از اینکه زمینۀ این مصاحبه را فراهم ساختید. به عنوان نخستین پرسش، حکومت به تاریخ ۲۶ حوت لویه جرگه سنتی را فراخوانده است. به باور شما اهداف رییسجمهور غنی از تدویر لویه جرگه چیست؟
لویه جرگه در طول تاریخ یکی از کارآمدترین ابزارها برای کسب مشروعیت بوده است. لویه جرگه هم قابل دستیابی است و هم ارزان. اما امروزه با توجه به نضجگیری نهادهای دموکراتیک و بلوغ مفاهیم جدید در هژده سال گذشته نیازی به تشکیل لویه جرگه نیست. به خاطر اینکه میکانیزمهای حقوقی و قانونی لازم برای بررسی و رسیدهگی به هر موضوعی وجود دارد. ابهامات فراوانی در لویه جرگه مشورتی پیش رو وجود دارد. آجندای جرگه مبهم است. آیا همانطوری که گفتهاند در جرگه مذاکرات صلح بررسی خواهد شد و یا آجندای فراتر از آن مورد بحث قرار میگیرد؟ اگر در لویه جرگۀ سنتی به طور ناگهانی بحث تداوم حکومت وحدت ملی مطرح شود؛ طبعات زیادی به ساختار سیاسی و دموکراسی نوپای کشور به دنبال خواهد داشت. ما با ابهام به جرگه نگاه میکنیم. فکر نمیکنیم اهداف مقدسی در پشت جرگه وجود داشته باشد. امیدواریم فضا به گونهیی رقم بخورد که جرگه مشورتی برگزار نشود. ما طرفدار صلح هستیم؛ اما از طریق میکانیزمهای قانونی و حقوقی، نه از مجرای لویه جرگه. چون لویه جرگهها در ۲۰۰ سال گذشته معمولا برای صحهگذاری به تصامیم غلط حکمروایان تشکیل شده است. ما نمیخواهیم که لویه جرگه از سوی شماری از افراد همسو تشکیل شود و دولت آنها را بخرد و تصمیم غلط خود را از طریق آنها مشروعیت ببخشد.
شما از نامزدان انتخابات ریاستجمهوری هستید. گمانهزنیهایی وجود دارد که انتخابات در تاریخ تعیین شده برگزار نشود. به باور شما، انتخابات در زمان تعیین شده برگزار خواهد شد؟
انتخابات برگزار میشود. اگر برگزار نمیشد و یا به تعویق میافتید، قطعا وارد این پروسه نمیشدیم. باور تیم تدبیر و توسعه این است که انتخابات به وقت معین برگزار میشود. انتخابات یک بار از ماه حمل به ماه سرطان به تعویق افتیده است. امیدواریم باردیگر با اراده ملی و دموکراسی جوان افغانستان بازی صورت نگیرد. هیچ دلیلی برای برگزار نشدن انتخابات وجود ندارد. هیچ چیزی مهمتر از فرایندهای دموکراتیک در افغانستان نیست. هرگونه اقدامی برای تأخیر انتخابات روی دست گرفته شود، باعث آسیب دیدن یک فرایند ملی میشود.
با نزدیک شدن تاریخ انتخابات، نگرانیهایی دربارۀ استفاده برخی نامزدان از جمله محمد اشرف غنی از امکانات دولتی وجود دارد. راه کاری برای جلوگیری از سوءاستفاده از امکانات دولتی در مبارزات انتخاباتی وجود دارد؟
ما اعلامیهیی منتشر کردیم و خواستار جلوگیری از استفاده رهبران حکومت از امکانات دولتی شدیم. امکانات گستردهیی نزد حکومت است. از امکانات مالی تا لوجستیکی؛ از امکان بسیج مردم تا سفرهای ولایتی؛ ارتقای ولایاتها از درجه سوم به درجه دوم و از درجه دوم به درجه اول؛ از ایجاد ولایت جدید تا تفویض ترفیعات، مدالها و نشانها، تقدیرنامه و تحسیننامه و انفکاک و تعیینات. اگر رهبران حکومت یک تعهد اخلاقی مبنی بر جلوگیری از سوءاستفاده از امکانات دولتی ندهد، هیچ یک از نامزدان ظرفیت اجرایی مانعشدن از سوءاستفادهها را نخواهد داشت. امیدوارم نامزدان حکومتی از این بیشتر از امکانات دولتی در راستای منافع شخصی و گروهی خویش استفاده نکنند. در این روند، نهادهاییکه باید از عملکردهای حکومت نظارت نمایند، خود دولتی هستند.
در خصوص مذاکرات، صلح قرار است نمایندگان امریکا و طالبان باردیگر باهم دیدار و گفتوگو نمایند. آیا امریکا قادر با کشانیدن پای طالبان به مذاکرات صلح خواهد شد؟
مسأله صلح بسیار پیچده است. طالبان یکی از بازیگران دخیل در روند صلح هستند. ما هفت بازیگر داریم. سه بازیگر در داخل است: طالبان، حکومت و مجاهدین. در بیرون چهار بازیگر وجود دارد: پاکستان، امریکا، روسیه و سایر کشورها. روسیه با ایران دربارۀ طالبان همسو است. تا اجماعی در خصوص صلح میان هفت بازیگر ایجاد نشود، مسأله صلح حل نمیشود. حتا اگر طالبان به میز مذاکره بیایند و بین طالبان و امریکا توافق نامه صلح امضا شود، این به معنای ختم جنگ و تأمین صلح در افغانستان نخواهد بود.
انتخابات سال 2020 امریکا و الزامات ترامپ برای کسب دستآورد در افغانستان، ممکن طالبان را به میز مذاکره بکشاند و منجر به صلح بین طالبان و امریکا صلح شود؛ اما این صلح به معنای صلح میان طالبان، مردم افغانستان و حکومت نخواهد بود. تا هفت بازیگر همسو با دولت و مردم افغانستان، در روند صلح کمک نکنند، صلح پایدار در افغانستان تأمین نخواهد شد. احتمالاً ما شاهد صلح موقت و آتش بس یک ساله - دوساله در افغانستان باشیم، اما این به معنای از میان رفتن ریشههای ساختاری خشونت نخواهد بود.
آیا با پیوستن احتمالی طالبان به پروسه صلح و دست یابی به قدرت، جنگ در افغانستان خاتمه خواهد یافت؟
اگر هفت بازیگر به صورت جدی در روند صلح دخیل نشوند و قناعتشان فراهم نشود، صلح پایدار تأمین نخواهد شد.
کشور های منطقه تا چه اندازه موافق برنامه مصالحه امریکا هستند؟
چند برخورد مختلف در منطقه وجود دارد. هندیها با امریکا همسو هستند. اما به شرط اینکه صلح منجر به قدرت یابی خالص طالبان نشود. پاکستان دیدگاه متفاوتی دارد. اسلامآباد میخواهد در نتیجۀ صلح، طالبان بر مسند قدرت بنشینند و دولتی همسو با اسلامآباد در کابل به میان آید. ایران خواهان صلح در افغانستان هست؛ اما نه صلح که با پیروزی و خروج عزتمندانه ایالات متحده امریکا از افغانستان همراه باشد. منافع ایران باید در پیامد صلح حفظ بشود. روسها نگاه متفاوتی دارند. آنها علاقمند برقراری صلح هستند. اما اگر ابتکار عمل به دست امریکا باشد، استقبالی در روسیه وجود نخواهد داشت. کشورهای آسیای میانه بیشتر علاقمند پیگری سیاستهای روسیه در قبال افغانستان هستند. کشورهای آسیای مرکزی با وجود اینکه بیشترین نفع را از تأمین صلح در افغانستان میبرند، اما علاقمند هستند که خواستها و مطالبات روسیه در افغانستان تأمین شود. سپس، صلح به میان آید. یعنی ما دیدگاههای مختلفی در منطقه داریم. اما همسوترین دیدگاه، دیدگاه هند است.
چین علاقمند ورود جدی به مسایل سیاسی افغانستان نبوده و نیست. چینانیها حوزۀ جغرافیایی و استراتژیک خود را در آسیای شرقی تعریف کردهاند. به همین خاطر، خیلی مسایل افغانستان برای آنها مهم نیست. چینیها به دنبال رقابت با امریکا در جغرافیای افغانستان نیستند. آنها علاقمند صلح در افغانستان هستند. چون فکر میکنند که صلح در افغانستان منجر به کاهش افراطیت در منطقۀ اویغورنشین ایالت سینکیانک خواهد شد.
افزایش تنشها میان هند و پاکستان و ایران و عربستان چه تاثیری روی وضعیت در افغانستان به ویژه مذاکرات صلح دارد؟
افغانستان همواره امیدوار بوده که وضعیت در کشورهای منطقه روی اوضاع امنیتی و سیاسی کشور تأثیر نگذارد. براساس تیوری معروف «زدک و چماق» در روابط بین الملل، کشورهای منطقه اگر زردکی برای تقسیم دارند، بیایند در افغانستان تقسیم کنند. اگر باهم زدوخوردی دارند، انتظار داریم تبعاتش به افغانستان نیاید. ما مانع درگیری کشورهای منطقه در افغانستان میشویم. اجازه نمیدهیم مسایل منفی در رقابت میان کشورهای منطقه تأثیر منفی بر ثبات و امنیت و رفاه مردم افغانستان بگذارد.
به عنوان آخرین پرسش، آیا در نتیجۀ مذاکرات صلح امریکا با طالبان، دموکراسی و دیگر ارزشهای حقوق بشری به خطر مواجه خواهد شد؟
افغانستان با امریکا روابط عمیق و استراتژیک دارد. درست است که دموکراسی به حمایت امریکا در افغانستان آمده است. اما امروز مفهموم دموکراسی افغانی شده است. امروز در رگ و خون جوانان افغانستان دموکراسی نهادینه شده است. ما نهادهایی را در طول سالیان گذشته ساختهایم که امکان عدول از آن نهادها و نمادها وجود ندارد. بنابراین، چه امریکا بماند و چه برود؛ یک نسل جوان مسلمان و دموکرات در افغانستان شکل گرفته و ایجاد شده که از دموکراسی محافظت خواهد کرد. اگر حکومت را نقطۀ وصل مردم با سیاست بدانیم، دیگر به هیچ صورت نظام خلافت در افغانستان حاکم نخواهد شد. نه اینکه امریکا مانع آن شود؛ مردم، وضعیت اجتماعی- سیاسی و دینی افغانستان، امکان پذیرفتن یک نظام مبتنی بر خلافت را نخواهند پذیرفت. وضعیت به گونهیی است که مردم دیگر به عقب باز نمیگردند. نظام خلافت یک عقبگرد کلان در تاریخ سیاسی افغانستان خواهد بود و تحقق نخواهد یافت.
