محمد یونس قانونی: طالبان منتظر خروج آخرین سرباز امریکایی هستند تا فاتحه وارد کابل شوند /4.3.2019
اشاره: محمد یونس قانونی، معاون دستۀ انتخاباتی «صلح و اعتدال» است. آقای قانونی، از رهبران جمعیت اسلامی است و در دورۀ حکومت حامد کرزی ریاست مجلس نمایندگان و معاونیت ریاست جمهوری را برعهده داشته است. خبرنگار افغانستان.رو با یونس قانونی، دربارۀ مذاکرات جاری صلح، انتخابات پیش روی ریاست جمهوری، اوضاع جاری مملکت و سرنوشت جمعیت اسلامی به مصاحبه پرداخته است.
جناب قانونی، با سپاس از فرصتی که در اختیار ما گذاشتید. با درنظرداشت مذکرات چند دوره‌یی نمایندگان امریکا با طالبان و نشست بین‌الافغانی در مسکو، فکر می‌کنید که این مذاکرات به نتیجه‌یی بیانجامد؟
صلح یک نیاز جدی برای همۀ شهروندان میباشد. در مورد تأمین صلح اجماع ملی وجود دارد. اما حلقۀ مفقوده در بحث صلح، پنهان بودن محتوای مذاکرات است. اکنون جریان مذاکرات نه به دولت و نه هم به سیاسیون بیرون دولت روشن است. بازی مصالحه بین امریکا، طالبان، پاکستان و برخی کشورهای نزدیک به پاکستان جریان دارد. در این مذاکرات هم دولت و هم ملت افغانستان در حاشیه قرار گرفته‌اند. این نکته مایۀ نگرانی دولت و سیاسیون بیرون دولت است. ما همه خواستار روشن‌شدن حلقۀ مفقوده هستیم. نگرانی این است که ما در مسیر مصالحه به کجا حرکت می‌کنیم؟ آیا مصالحه به معنای پیوستن تحریک اسلامی طالبان به جمهوری اسلامی افغانستان است؟ یا برعکس تلاش بر این است که جمهوری اسلامی به امارت اسلامی بپیوندد؟ این دو مسأله سرنوشت آیندۀ مردم را مشخص می‌سازد. سرنوشت قانون اساسی، دست‌آوردهای هژده ساله، آینده ملت و حوزۀ بزرگ مقاومت که در برابر طالبان جنگیدند، تسلیحات و قطعات نظامی طالبان، داعش، القاعده و دیگر سازمان‌های تروریستی چه می‌شود؟ صلح در مقیاس داخلی با پیچیده‌گی‌های فراوانی همراه است. در عین حال، بدون اجماع منطقه‌ای رسیدن به صلح دشوار است. در لایۀ صلح اجماع بین‌المللی ضرورت است. در این روند هم ابهام وجود دارد، هم نگرانی مطرح است و هم ضرورت ارایۀ روشنی به مردم افغانستان جدی است.
با تسریع مذاکرات صلح، بحث کنارگذاشتن انتخابات و روی کارآمدن حکومت انتقالی و موقت مطرح شده است. همکار شما آقای حنیف اتمر خواهان حکومت انتقالی است. عطا محمد نور و اسماعیل‌خان از سران جمعیت به دنبال حکومت موقت هستند. حامد کرزی هم متمایل به حکومت موقت است. با این حساب، فکر می‌کنید که انتخابات کنار گذاشته شود و حکومت انتقالی روی صحنه می‌آید؟
طالبان به کمتر از اعادۀ امارات اسلامی باورمند نیستند. با دولت فعلی از هیچ لحاظی حاضر به مذاکره نیستند. این بزرگترین مانع و گرهِ پروسه صلح است. علی‌رغم اختلافات، همواره گفته‌ایم که نهاد رسمی دولت است و بدون حضور دولت دست‌یابی به مصالحه ناممکن است. اما روش نادرست مذاکره کنندگان امریکا، به طالبان توقع کاذب بخشیده است. اکنون طالبان فکر می‌کنند که فاتح جنگ هستند و امریکا تحت هر شرایطی افغانستان را ترک می‌کند. از این لحاظ، طالبان آماده به تمکین نیستند. میکانیزم انتقالی خواست طالبان است. اما در نشست مسکو هیچ‌گونه صحبتی دربارۀ حکومت موقت صورت نگرفت. این موضوع به جلسات بعدی موکول شده است.
در مورد دیگر، پروسه انتخابات را نباید ساده گرفت. انتخابات حکم قانون اساسی است و ما باید با تمام آماده‌گی به طرف انتخابات حرکت کنیم. با درنظرداشت پیچیده‌گی‌های پروسه صلح، فکر نمی‌کنم که پیش از موعد انتخابات، ما به مصالحه دست پیدا کنیم که موجب لغو انتخابات شود.
با تشدید مذاکرات صلح نگرانی‌هایی دربارۀ انحلال ارتش و از دست‌رفتن دست‌آوردهای هژده سال به وجود آمده است. رییس‌جمهور غنی با اشاره به اظهارات طالبان، در برابر پروسه صلح امریکا و طالبان ایستاده است. به باور شما غنی اهرم‌های لازم را برای به چالش کشیدن این مذاکرات دارد؟
شایعات انحلال اردو ناشی از مصاحبۀ عباس استانکزی بود. وقتی ما در تماس شدیم، آنها حرف خود را اصلاح کردند. ما در کنفرانس مسکو از دست‌آوردها به ویژه ارتش و قوای مسلح حمایت کردیم. بین اشخاص و نظام باید فرق قایل شد. نظام ملکیت مردم افغانستان است. نباید نظام از هم بپاشد و با مشکل مواجه شود. طالبان اظهارات‌شان را دربارۀ ارتش پس گرفتند که نمایانگر یک تغییر در موقف آنان می‌تواند باشد. زمینه‌ها و فرصت‌هایی وجود دارد. حکومت باید به جای برخورد کمپاینی و عقده‌مندانه، با تجدید نظر روی پالیسی‌ها و طرز دید و روش، از ظرفیت‌های بالقوه که در حکومت و بیرون وجود دارد، استفاده کند. مشکل حکومت این است که تنها به خود و تیم مربوط به خود می‌اندیشد. حکومت سیاسیونی را که نظام را خون بهای خودشان می‌دانند، با طالبان در یک صف تصور می‌کند. این بزرگترین اشتباه حکومت است. این درحالی است که سیاسیون بیشتر از سران حکومت وحدت ملی، نظام را از خود می‌دانند و برای آوردن نظام و صفحۀ هژده سال، قربانی‌هایی را متحمل شدند. فکر می‌کنم که حکومت در یک سردرگمی است و نمی‌تواند از ظرفیت‌های حوزۀ قانون اساسی و نظام جمهوری اسلامی استفاده کند. در عین این‌که نتوانست یک اجماع منطقه‌ای و بین‌المللی را در حمایت از قانون اساسی و نظام به وجود آورد.
موانع عمده در برابر پروسه صلح چیست؟
در گام نخست، عدم ارادۀ جدی تحرکت طالبان، بزرگترین مانع است. تحریک طالبان با یک ذهنیت کاذب در پی خارج‌شدن آخرین سرباز امریکا از افغانستان هستند تا از موضع قوی و فاتحانه وارد مذاکره با مردم افغانستان شوند.
از طرف دیگر، جانب حکومت هم یک راه کار بدیل که بتواند مشکل را حل کند، ارایه نکرده است. متأسفانه ما به یک بن بست رسیده‌ایم. پیشنهاد می‌کنیم که دولت و سران سیاسی باید هر چه زودتر باهم بنشینند و روی نقاط مشترک و ارایۀ یک استراتژی به توافق برسند و از موضع واحد در حمایت از قانون اساسی و جمهوری اسلامی، در برابر طالبان قرار گیرند. مهم‌تر از همه باید رییس‌جمهور روی پالیسی‌های چهارسالۀ خویش که منجر به بحران فعلی شد، تجدید نظر کند و خطر متوجه نظام و ملت افغانستان را متوجه شود. اگر به پالیسی‌های گذشته تکیه کنند و هم با سیاسیون درگیر شوند، هم با ملت درگیر شوند و هم با تحریک طالبان و هم با دنیا، بعید است که مشکل مهار شود.
شما در نشست مسکو حضور داشتید. قرار است در نشست‌های آینده در دوحه و تاشکند هم شرکت کنید. این نشست‌ها در راستای تغییر ذهنیت طالبان موثر است؟ آیا شما تغییری را در دیدگاه و رفتار طالبان دیده‌اید؟
کوشش می‌کنم که جنبه‌های مثبت را انعکاس بدهم. امیدوارم تغییرات بنیادی و استراتژیک در دیدگاه طالبان ایجاد شود. تاهنوز شاهد دو نوع برخورد بوده‌ایم: برخوردهای شخصی، خیلی امیدبخش و صمیمانه بود. اما هنوزهم شاهد تغییر استراتژیک در دیدگاه طالبان در مسایل استراتژیک نیستیم. طالب‌ها همچنان بر امارت تأکید دارند. به روش‌های گذشته تأکید دارند. بنابراین، با احتیاط باید برخورد کنیم. تلاش کنیم که در دیدگاه‌ها تغییر ایجاد شود. چون تاریخ و زمان تغییر کرده است. ما دیگر در سال‌های دهۀ 90 نیستیم. یک نسلی به وجود آمده است. یک ملتی شکل گرفته است. بازگشت حاکمیت (طالبانی) و افکار و روش‌های آنان ناممکن است. امیدواریم از طریق گفت‌وگو که یگانه راه برای تغییر ذهنیت‌ها است، مبنای تصمیم‌گیری ما در آینده نه اشخاص، نه پست، نه موقعیت، نه جریان‌های سیاسی که مردم مظلوم افغانستان باشند.
آیا حکومت در نشست سیاسیون و طالبان در دوحه و تاشکند شرکت می‌کند؟
نشست‌هایی بین سیاسیون و ریاست جمهوری وجود دارد تا بتوانیم در آینده یک هیأت واحد را از جمهوری اسلامی افغانستان در دوحه داشته باشیم. نشست دوحه قرار است به تاریخ 25 مارچ برگزار شود. امیدواریم این بار سیاسیون داخل و بیرون حکومت با دید واحد و زیر چتر نظام جمهوریت و قانون اساسی و مشترکات بیشتر از گذشته، وارد گفت‌وگو با طالبان شوند.
اعتراضاتی دربارۀ شروع کمپاین‌های پیش از وقت و عزل و نصب‌های انتخاباتی به میان آمده است. موضع تیم شما در این زمینه چیست؟
این کار نقض صریح قانون و پامال‌کردن تمام موازین اخلاقی و سیاسی در افغانستان است. نه تنها تیم صلح و اعتدال، بلکه شورای تشریک مساعی کاندیدان این نوع حرکت‌ها را محکوم کرده‌اند و مصمم به قدم‌های بعدی هستند. عزل و نصب سیاسی و سلیقوی است. کمپاین‌ها سلیقوی است و تطمیع و تهدید سلیقوی به نفع تیم بر سر اقتدار جریان دارد. دیروز شاهد بودیم که در ولایت کاپیسا، کمپاین انتخاباتی به نفع به اصطلاح تیم دولت‌ساز آغاز شده است. این کجا به قانون اساسی و قانون انتخابات وفق دارد. این اقدامات قابل تحمل نیست.
به تازه‌گی اعضای رهبری کمیسیون‌ها برکنار شدند و چهره‌های تازه گزینش شدند. از گزینش چهره‌های تازه رضایت دارید؟
تعدیل قانون انتخابات و این‌که کاندیدان انتخابات در گزینش اعضای کمیسیون شریک ساخته شدند، یک انکشاف مثبت است. شیوۀ رأی دهی هم معقول بود و همه خود را در آن شریک می‌دانند. شخصیت‌های خوب و محترمی آمده‌اند. تا این نقطه خوب پیش آمده است. آنچه مایۀ نگرانی است، بحث تطمیع، تهدید و مداخلۀ حکومت است. امیدواریم مسوولان حکومتی از مداخله خودداری کنند و بگذارند که کمیسیون استقلالیت خود را به دست آورد.
با درنظرداشت تغییرات گسترده در سطوح رهبری نهادهای دولتی، فکر می‌کنید که از حکومت وحدت ملی و توافق نامۀ سیاسی کابل چیزی باقی مانده باشد؟
از حکومت وحدت ملی، فقط آرایش و دیکوریشن باقی مانده است. دو تیم بر اساس یک موافقت‌نامه دولت را شکل دادند؛ اما حالا یک تیم همه چیز را در اختیار گرفته است. تیم دومی کاملاً به حاشیه و انزوا کشانیده شده است. نه در تصمیم‌گیری‌ها حضور دارند و نه در تطبیق تصامیم. این وضعیت از عوامل اصلی بحران فعلی است. باید برای جلوگیری از این نوع انحصار تدابیر عاقلانه گرفته می‌شد و تیم دوم حضور خود را در نظام عینیت می‌بخشید و جلو یک سلسله خودسری‌‌ها را می‌گرفت. یک تیم با حالت هجومی و تیم دیگر با موضع انفعالی و واکنشی، نتیجه را به جایی کشاند که دیگر حکومت وحدت ملی و حاکمیت قانون به معنای کلمه وجود ندارد.
در سال‌های پسین یک نوع تغییر در مواضع و استراتژی کشورهای منطقه در قبال افغانستان به میان آمده است. برخی کشورها غیر مستقیم از طالبان پشتیبانی می‌کنند. درحالی‌که در گذشته از موضع حکومت افغانستان در مبارزه با تروریسم حمایت می‌کردند. چه چیزی موجب تغییر دیدگاه کشورهای منطقه در قضایای افغانستان گردیده است؟
این یک واقعیت تلخ است. برخی کشورهای منطقه نسبت به پالیسی‌های خارجی و نظام نارضایتی دارند. این کشورها بر اساس منافع و پالیسی‌های شان، بخش‌ها و یا فراکسیون‌هایی از طالبان را در اختیار خود گرفته‌اند. آنها منافع خود را از طریق به صحنه آوردن طالبان جستجو می‌کنند. متأسفانه حکومت افغانستان قادر به اجماع در سطح منطقه دربارۀ منافع مشترک و مشروع افغانستان و منطقه نشد. طالبان در گذشته یکی از کشورهای همسایه را با خود داشتند. اما حالا حداقل سه کشور همسایه در کنار طالبان قرار دارند. این مساله ضعف سیاست خارجی کشور دربارۀ اقناع کشورهای منطقه و کسب حمایت جامعه بین‌المللی بر اطراف منافع مشترک را نشان می‌دهد.
برخی کشورهای منطقه از تیم صلح و اعتدال حمایت کردند. جایگاه تیم شما در سطح بین‌المللی چگونه است؟ فکر می‌کنید در انتخابات پیش رو بتوانید غنی را از ارگ بیرون کنید؟
خوشبختانه به دلیل جمع شدن یک مجموع بزرگ از شخصیت‌های مطرح و تأثیرگذار، تیم توانسته خود را در محاسبات بین‌المللی تثبیت کند. اکثریت کشورها - نه تنها یکی – دو کشور از اتحادیه اروپا تا کشورهای دور- به این باور هستند که تیم بدیل تیم صلح و اعتدال است. هم به دلیل حضور شخصیت‌ها، هم به دلیل برنامه‌ها و هم به خاطر استقبال گرم مردم افغانستان و هم به دلیل تنوع سیاسی، قومی و مذهبی، تیم ما پیشتاز است و می‌تواند از مجرای قانون اساسی و انتخابات شفاف تغییری را به وجود آورد.
آقای قانونی، شما از اعضای ارشد جمعیت اسلامی هستید. چهره‌های شاخص جمعیت در انتخابات ریاست‌جمهوری به تیم‌های مختلف انتخاباتی پیوسته‌اند. این مساله نوعی سردرگمی و ابهام را در حوزۀ جمعیت و جبهۀ مقاومت سابق به وجود آورده است. فکر می‌کنید که اعضای جمعیت بتوانند باردیگر جمع شوند؟
انتخابات یک بحث موقت است. با فرارسیدن انتخابات، ریزش هایی به وجود آمده است. اما به زودی مهار و مدیریت شده است. در انتخابات اول، دوم و سوم، وضعیت به مراتب متفاوت‌تر از امروز بود. با وجود رنجش‌های اندک، خوشبختانه در کلیت حوزۀ مقاومت مشکل جدی را نمی‌بینم. خصوصاً در بحث مصالحه، همه نگرانی‌ها و تهدیدات را درک می‌کنند. ما امیدواریم در آینده شاهد یک سلسله انکشافات مثبت باشیم. بحث‌های انتخاباتی یک امر طبیعی است و خیلی مهم و جدی نیست. امیدواریم پس از انتخابات شکست و ریخت‌ها دوباره مدیریت شود.
